FrankrijkIn de voetsporen van Bernard de Menthon door de Haute Savoie

Mini geschiedenisles over de Haute-Savoie

De Haute Savoie hoorde ooit bij het koninkrijk Piëmonte – Sardinië onder leiding van koning Vittorio Emmanuel II. Na de Tweede Onafhankelijkheidsoorlog in 1860 (de Eerste was in 1848 tegen keizerrijk Oostenrijk) werd Haute-Savoie overgedragen aan Frankrijk in ruil voor steun van Napoleon III aan Italië in de strijd tegen Oostenrijk, die een groot deel van Noord-Italië bezette. Haute-Savoie was en is nog steeds een belangrijke culturele en economische regio.

De ontsnapping van Bernard de Menthon

Bernard van Menthon werd omstreeks 1008 geboren in Château de Menthon, een sprookjesachtig kasteel op een rots, tweehonderd meter boven het meer van Annecy. Als enig kind van een adellijke familie was hij voorbestemd om te trouwen, maar zijn roeping lag elders: hij wilde priester worden. Maar zijn vader weigerde dit te accepteren, ze hadden namelijk al een dame voor hem op het oog! En een huwelijk…

De weken ervoor liet hij Bernard opsluiten in het kasteel tot de grote dag was aangebroken. Maar op de dag van de geplande bruiloft gebeurde het onwaarschijnlijke: Bernard sprong uit het raam van een toren en werd volgens de overlevering door een engel opgevangen en veilig op de grond gezet. Vanaf dat moment was hij vrij.

Zorg voor reizigers

Bernard verliet het kasteel, trad in bij de kanunniken van Aosta – in het Italiaanse Novarra – en wijdde zijn leven aan de zorg voor reizigers in de Alpen. Hij werd in 1123 officieel heilig verklaard én staat bekend als stichter van hospices op de Grote en Kleine Sint-Bernhardpas, waar reizigers en pelgrims bescherming vonden in de barre Alpen. Bovendien is Bernard patroonheilige van berggidsen, skiërs, alpinisten en bergreizigers. Zijn feestdag is op 15 juni.

Unesco Werelderfgoed: Annecy

Wat zou Bernard hebben gezien vanuit zijn kamertje, zo eenzaam en alleen? Vast staat dat hij uitkeek op het prachtig turquoise gletsjermeer. Lac d’Annecy is een van de schoonste meren van Europa en een prachtige plek om te kanoën, te zwemmen of een boek te lezen. Naast restaurant Guingette des Cassines in Talloires-Montmin is een fijn grasveld met steiger, waar je luierend de dag kunt doorbrengen en heerlijk kunt lunchen. Ook fijn: een verkoelend boot-uitstapje vanuit Talloires-Montmin naar Annecy. In drie kwartier meer je aan in de stad. Je vaart langs prachtige villa’s en hotels. De mooie teakhouten speedboot (foto) gaf een beetje een Miami Vice-sensatie.

Prehistorisch vissersdorp

Je kunt denken, dat wat je niet ziet is er niet, maar onder het heldere water ligt een 5000 jaar oud prehistorisch vissersdorp, behorend tot Unesco Werelderfgoed. Deze gemeenschap was gespecialiseerd in vissen, landbouw en ambachten – gebouwd boven stilstaand water op houten palen. Dankzij uitzonderlijke conservering is er een goed inzicht in hun dagelijks leven, techniek en interactie met het alpenlandschap. Behalve visueel indrukwekkend, draagt deze site bij aan onze kennis van de prehistorie in West Europa.

Annecy

Wanneer je Annecy binnenwandelt of vaart, valt meteen een bijzonder middeleeuws gebouw op: Palais de l’Île (12e eeuw), het gevangeniskasteeltje ín het water, op een eilandje in de rivier Thiou. Hier stroomt glashelder water uit het meer het stadje in. Nu is het kasteeltje een museum en het symbool van de stad. Château d’Annecy (12e-16e eeuw) troont boven de stad uit met een prachtig uitzicht op het meer. 

Wat zou Bernard denken als hij nu in Annecy – boordevol ijssalons – zou rondlopen? Hoe dan ook, in La Vieille Ville (oude stad) waan ik me even in de middeleeuwen. Een levendige sfeer en oude charme. Prachtige smalle straatjes, kleurrijke huizen, bloembakken, arcades, bruggetjes en kanalen. Struin door de Rue Sainte-Claire en over de markt op dins-, vrij- of zondagochtend. Het was opvallend druk in de stad en dat is niet verwonderlijk: Annecy is ook de hoofdstad van de animatiefilm. Jaarlijks is hier het Festival international du film d’animation. Ook het museum van Beeld en film is zeker een bezoek waard.

Yvoire – middeleeuws juweel aan Lac Léman

Yvoire, het middeleeuwse stadje aan Lac Léman, is een pareltje. Je belandt hier in een ander tijdperk. Yvoire ligt op de Frans-Zwitserse grens met uitzicht op de Alpen. Het is een goed bewaard vestingdorp uit de 14e eeuw, met stadsmuren, smalle kasseistraatjes, een poorttoren en bloemrijke gevels. Wandel langs de prachtige oevers en ga lunchen of dineren in restaurant Le Pré de la Cure. Het hotel-restaurant heeft een fenomenaal uitzicht op het meer en op het stoere kasteel van Yvoire met zijn imposante toren. Bestel hier hét lokale gerecht: Les perches. Witvisjes uit het schone meer, een lokale delicatesse. Een klein, graatvrij visje, in de boter gebakken met citroen. Echt smullen, puur natuur uit het meer. Als je de roomboter eraf wilt lopen, bezoek dan de kloostertuin van Jardin des Cinq Sens, een herinterpretatie van een middeleeuwse kloostertuin, met geurige kruiden, doolhoven en bloembedden.

De vier bronnen van Evian

Dat Bernard van die visjes uit Lac Léman heeft gesnoept na zijn ontsnapping staat wel vast, maar van de bron gedronken in Evian-les-Bains heeft hij niet. Hij is ook niet met de funiculaire (Evians kleine metro) naar de bron gebracht. Het stadje werd later beroemd door het water: de Source Cachat is de bron waarmee alles begon. Rond 1790 werd het water ontdekt door Jean-Charles Cachat. Al snel geloofde men dat het geneeskrachtig was. In de 19e eeuw werd het zelfs geprezen als natuurlijke remedie tegen nierstenen.

Thermen van Saint Gervais

Niet ver weg ligt de bron van Cordeliers, verbonden aan een oud klooster. Évian kent vier grote bronnen naast Cachat en Cordeliers, te weten Source Bonnevie (geanalyseerd in 1851) en Source Clermont (getest in 1882), ook wel ‘de bron van het ziekenhuis’ genoemd. Elke bron heeft zijn eigen verhaal en plaats in de geschiedenis van genezing, hoop en helend water. En ben je fan van sauna’s, dan zijn de thermen van Saint Gervais iets voor jou.

Theater in het lariksbos

Het is zeker de moeite waard om minstens twee dagen in Evian blijven. Boek een van de drie hotels, van Art Nouveau tot cottagestijl en kom tot rust. Er is genoeg te doen. Op de heuvel, tegenover het majestueuze Art Nouveau hotel Royal is een prachtig theater: La Grange au Lac. Het ligt verscholen in een lariksbos, pal tegenover een van de mooiste hotels in de buurt. De zaal is volledig uit hout opgetrokken, ontworpen als eerbetoon aan de cello: warm, rond, resonerend. Antoine Riboud liet het bouwen voor zijn vriend, de beroemde cellist Mstislav Rostropovich. Alles in de zaal ademt vriendschap en muzikaliteit – de geur van hout, de zachte gloed van kristallen kroonluchters, de akoestiek is tot in detail doordacht. Hier vindt jaarlijks het festival Les Rencontres Musicales d’Évian plaats van 25 juni tot 5 juli onder de artistieke leiding van Renaud Capucon.

Swingende saxofoon

Muziek was er volop in Bernards tijd; Gregoriaans of volksmuziek zoals de fluit, luit, lier of tamboerijn, ook vedel- en harpspelers in adellijke kringen, maar of Bernard van feestjes hield valt te betwijfelen. Hoe dan ook belandde ik in Evian op een cocktailparty op de golfclub. Er speelden fantastische muzikanten (La Folie Douce is een begrip in Frankrijk) en we dansten tot de late uurtjes. Toevallig kwam de zangeres Nathalie Makoma uit Rotterdam. Kevin Saxoo speelde sax en het swingde goed. De volgende dag stonden de blaren op mijn voeten.

La Clusaz: koeienbellen 

Dat Bernard door de Alpen is getrokken staat vast, want om in Aosta te komen moest hij de Alpen over. Hij wist hoe bar en gevaarlijk dat kon zijn, vandaar de oprichting van hospices om pelgrims te helpen die stierven van de kou, belaagd werden door rovers of lawines. Hij kende deze regio rond La Clusaz goed. Vanuit Annecy trok hij via bergpaadjes door de Aravis-regio en verder via het Rhônedal de grote, steile, besneeuwde Sint Bernhardpas over. Op het hoogste punt van zijn tocht, 2469 meter, stichtte hij het opvanghuis dat eeuwenlang levens zou reden: Het hospice op de Grote Sint-Bernardpas.

La Clusaz is een charmant bergdorp en mooi skioord in de Haute-Savoie, op 1100 meter hoogte, in het oosten van Frankrijk. Op een uur rijden van Genève, dus makkelijk aanvliegen. De traditionele houten chalets en hotels geven dit dorp een authentiek bergkarakter. Het telt 130 kilometer aan skipistes. Buiten het wintersportseizoen is het geliefd bij natuurliefhebbers en rustzoekers. Het ligt in het Aravis-gebergte en biedt vrijwel het hele jaar door een combinatie van sportieve mogelijkheden en culinaire tradities in een intieme sfeer. Het dorp staat bekend om haar Reblochon-kaas. We probeerden in het meest authentieke restaurant La Ferme de raclette, de fondue Savoyarde en Tartiflette uit. Reserveren in dit populaire restaurant is noodzakelijk. Je begrijpt het als je er bent. Wat een heerlijke plek!

Wandelen naar de Reblochon-boerderij

Smul al die kaasgerechten, maar na het diner weet je zeker dat de cholesterol levels ge-upgrade zijn. De volgende dag kwam er nog een schepje LDL bovenop! En wel op de boerderij Corbassiere Reblochon. Wandelend door de bergen waren we op tijd voor een rondleiding op La Ferme waar zestig Abondance koeien vrij op de weiden grazen. Ze worden twee keer per dag gemolken en komen, uit zichzelf, terug naar stal. De stuwing dwingt hen! Na het melken wordt de rauwe melk direct verwerkt tot kaasjes. Drie weken lang rijpt de kaas op houten planken, ze worden dagelijks gekeerd en geborsteld. En dan is het klaar voor een tweede sessie LDL-level-up: de Reblochonade au brasero oftewel een hele Reblochon op een houtskoolvuurtje, verwarmd in een ijzeren pan. De smeuïge gesmolten kaas wordt over de gekookte aardappelen gegoten, een glas wijn erbij en smullen maar. De burgemeester van Clusaz en de eigenaar van de Reblochon-boerderij, aten gezellig mee.

Opnieuw melken

Weet je dat de naam Reblochon van reblocher komt? Opnieuw melken. In de 14e eeuw moesten boeren belasting betalen aan de landeigenaar op basis van de hoeveelheid melk die ze produceerden. Om de belasting te drukken, melkten ze hun koeien niet volledig. Zodra de belastingheffer was vertrokken, melkten ze voor de tweede keer. Deze melk was rijker en vetter. Perfect om kaas van te maken. Uit die ‘tweede melk’ ontstond de eerste reblochon.

Traditie boven dierenwelzijn?

Er is al enige tijd discussie gaande en ook wetenschappelijk onderzoek verricht naar de impact van de koebel op het welzijn van koeien, vooral in Zwitserland en delen van Frankrijk, zoals de Haute-Savoie (waar La Clusaz ligt). Hoewel ze traditioneel worden gebruikt om koeien terug te vinden in de bergen, zijn er serieuze zorgen over het gehoor, gedrag en comfort van de dieren. Koeienbellen kunnen meer dan 100 decibel produceren (denk: rockconcert of kettingzaag) en wegen wel meer dan vijf kilo. Ze produceren trillingen en geluidsfrequenties kunnen stress en zelfs gehoorverlies veroorzaken. Uit onderzoek uit 2014 blijkt dat koeien met bellen minder aten, minder rusten en minder herkauwen. In veel dorpen worden koeienbellen als cultureel erfgoed beschouwd. Gelukkig zijn er inmiddels minder luidruchtige belontwerpen en geluidsarme GPS-trackers.

Ice, ice, ice

Iedereen die Chamonix hoort, denkt aan de Mont Blanc, aan alpinisten en skiën. Maar wie denkt aan een boemeltreintje naar Mer de Glace, de grootste gletsjer van Frankrijk met de Grotte de Glace? Prachtig en indrukwekkend om in deze uitgehouwen grot te lopen, in het levende ijs van de gletsjer. Het is magisch, die blauwe kleur, net zo magisch als Bernard wiens val werd gebroken door een engel. Je kunt vanuit Chamonix ook naar Montenvers lopen. En als je zin hebt, blijf je in het oude hotel met haar krakende vloeren eten en slapen, waar je echt niet uit de toren wil springen.

Over onze Bernard

Uiteindelijk daalde Bernard de Menthon af naar het zonnige Aosta-dal waar hij zijn missie voortzette als prediker, kloosteroprichter en pleitbezorger voor de bergvolken. Hij wilde de bevolking beschermen tegen gevaren, zowel geestelijk als fysiek. Zijn voettocht werd later het symbool van barmhartigheid, uithoudingsvermogen en geloof. Hopelijk leren we wat van deze roemruchte geschiedenis uit de Haute-Savoie.